การครอบครองปรปักษ์นั้น เป็นสิ่งที่ไม่ค่อยคุ้นหูกันนัก แต่คุณควรรู้ไว้เพื่อที่จะได้ไม่เสียทรัพย์สินของตนเองไป เพราะมีผู้อื่นมาใช้ทรัพย์สินของคุณเป็นเวลานานโดยที่คุณคิดว่าไม่เป็นไร
ครองครองปรปักษ์
หมายถึง การเสียสิทธิในทรัพย์สินของตนโดยการถูกผู้อื่นแย่งการครอบครอง หรือในทางหลักทฤษฏีกฏหมายเรียกว่า " อายุความได้สิทธิ "
การครองครองปรปักษ์ เป็นการที่บุคคลอื่นจะได้สิทธิหรือกรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินของเราโดยการครอบครองตามบทบัญญัติแห่งประมวลกฏหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1382 ว่า "บุคคลใดครอบครองทรัพย์สินของผู้อื่นไว้โดยความสงบและโดยเปิดเผยด้วยเจตนาเป็นเจ้าของ ถ้าอสังหาริมทรัพย์ได้ครอบครองติดต่อเป็นเวลา 10 ปี ถ้าเป็นสังหาริมทรัพย์ติดต่อกันเป็นเวลา 5 ปีไซร้ ท่านว่าบุคคลนั้นได้กรรมสิทธิ์"
หลักเกณฑ์แห่งการครอบครองปรปักษ์จนได้กรรมสิทธิ์ ประกอบด้วยหลักเกณฑ์ 6 ประการ ดังนี้
1. ครอบครอง หมายถึง กิริยายึดถือทรัพย์สิน เช่น เข้าทำประโยชน์ปลูกพืช เลี้ยงสัตว์ในเรือกสวนไร่นา ถือว่าได้ครอบครองเรือกสวนไร่นานั้นแล้ว เป็นต้น
2. ทรัพย์สินของผู้อื่น หมายถึง ทรัพย์สินที่เจ้าของมีกรรมสิทธิ์อยู่ในกรณีที่ดินจะต้องเป็นที่ดินที่มีโฉนดหรือตราจองเท่านั้น
3. โดยสงบ คือ การครอบครองโดยปราศจากการข่มขู่ การใช้กำลัง การหลอกลวง และไม่มีใครมาหวงห้ามกีดกัน แสดงความเป็นเจ้าของ หรือฟ้องร้องขับไล่
4. โดยเปิดเผย คือ การครอบครองโดยมิได้หลบซ่อนเร้น ปิดบัง หรืออำพรางใดๆ
5. ด้วยเจตนาเป็นเจ้าของ คือ การครอบครองโดยเจตนาตั้งใจที่จะเป็นเจ้าของทรัพย์สินนั้น ไม่ใช่การครอบครองแทนผู้อื่น เช่น คนสวนเฝ้าสวนแทนเจ้าของสวน หรือการครอบครองตามสัญญาที่ได้ให้อำนาจไว้ เช่น การครอบครองที่นาเพื่อทำนาตามสัญญาเช่านา เป็นต้น
6. ครอบครองอสังหาริมทรัพย์ติดต่อกัน 10 ปี หรือสังหาริมทรัพย์ 5 ปี ความหมายของ "อสังหาริมทรัพย์" โดยทั่วๆไป หมายถึง ที่ดิน รวมทั้งทรัพย์ที่ติดกับที่ดิน เช่น ตึกรามบ้านช่อง อาคารถาวรวัตถุ เป็นต้น "สังหาริมทรัพย์" ก็คือ ทรัพย์ที่ขนเคลื่อนที่ได้นั่นเอง การครอบครองปรปักษ์จะได้กรรมสิทธิ์ต้องปรากฏว่า ครอบครองติดต่อกันตลอดมาเป็นเวลานานตามกฏหมายกำหนดไว้ด้วยหลักเกณฑ์ดังกล่าวข้างต้นต้องเป็นทรัพย์สินที่เจ้าของมีกรรมสิทธิ์อยู่ และถ้าเป็นอสังหาริมทรัพย์ได้ครอบครองติดต่อกันนานถึง 10 ปี กรณีที่ดินที่มีหลักฐานต่อไปนี้ ถือว่ามีสิทธิครอบครอง ไม่ถือว่ามีกรรมสิทธิ์ซึ่งรู้จักหรือเรียกกันว่า "ที่ดินมือเปล่า" คือ
1. น.ส.3 เรียกย่อจากคำว่า หนังสือรับรองการทำประโยชน์ เป็นแบบเก่า
2. น.ส.3 ก. หนังสือรับรองการทำประโยชน์ ออกโดยใช้การถ่ายรูปทางอากาศ
3. น.3.2 ใบจอง เป็นหนังสือที่รัฐอนุญาตให้ครอบครองที่ดินชั่วคราว
4. น.ส.5 ใบไต่สวน เป็นหนังสือที่ทำขึ้นเพื่อการจะออกโฉนดที่ดิน
5. ใบนำ เป็นหนังสือที่ออกให้แก่ผู้ครอบครองที่ดิน นำเจ้าพนักงานรังวัดที่ดิน
6. ส.ค.1 เป็นหนังสือแจ้งการครอบครอง
7. ที่ดินที่มีสิทธิครอบครองแล้ว แม้ไม่มีหนังสือสำคัญใดๆ แสดงสิทธิเลย
ที่ดินมือเปล่าข้างต้นเจ็ดข้อ การถูกแย่งการครอบครองไม่ใช้อายุความ 10 ปี ตามมาตรา 1382 แต่ว่าจะอยู่ในบังคับของบทบัญญัติมาตรา 1376 "ถ้าผู้ครอบครองถูกแย่งการครอบครองโดยมิชอบด้วยกฎหมายไซร้ ท่านว่าผู้ครอบครองมีสิทธิจะได้คืนซึ่งการครอบครอง เว้นแต่อีกฝ่ายหนึ่งมีสิทธิเหนือทรัพย์สินดีกว่า ซึ่งจะเป็นเหตุให้เรียกคืนจากผู้ครอบครองได้ การฟ้องคดี เพื่อจะเอาคืนซึ่งการครอบครองนั้น ท่านว่าต้องฟ้องภายใน 1 ปี นับแต่เวลาถูกแย่งการครอบครอง"
ดังนั้น บรรดาเจ้าของที่ดินมือเปล่าจะต้องขยันมากกว่าเจ้าของที่ดินมีกรรมสิทธิ์ คือ จะต้องเอาใจใส่หมั่นไปดูแลที่ดินของตนอย่างน้อยปีละครั้ง เพราะหากมีผู้อื่นมาแย่งการครอบครองบุกรุกเข้ามาจะได้ทักท้วงหวงห้ามปกป้องสิทธิของตนไว้ก่อน เพราะที่ดินมือเปล่าเพียงผู้อื่นเข้ามาครอบครองแล้ว หากว่าเกิน 1 ปี แล้วจะไปฟ้องศาล ศาลก็จะยกฟ้อง ทั้งนี้เนื่องจากการฟ้องเพื่อเอาคืนต้องฟ้องภายใน 1 ปีนับแต่เวลาถูกแย่งการครอบครอง ที่สำคัญคือ ไม่ใช่นับแต่เวลาที่เจ้าของที่ดินรู้.
ที่มา : กฎหมายควรรู้ในชีวิตประจำวัน
